Struikelstenen herdenken Turnhoutse slachtoffers van nationaalsocialisme

woe 4 okt 2023

Turnhout gaat Stolpersteine of ‘struikelstenen’ plaatsen. Hiermee wil de stad alle Turnhoutse slachtoffers van het nationaalsocialisme een eigen, individueel gedenkteken geven.

De struikelstenen zijn stenen met een messing plaatje die in de stoep worden geplaatst bij de laatste woning van de slachtoffers. De Duitse kunstenaar Gunter Demnig startte ermee in 1992, sindsdien heeft het project zich doorheen Europa verspreid. Elke steen draagt één naam. “Bij de woonst van een gedeporteerd gezin leggen we verschillende struikelstenen, zodat elke persoon apart in herinnering wordt gebracht,” zegt schepen van Archief & Musea Astrid Wittebolle. “Je zal nergens letterlijk over de stenen struikelen, maar je gedachten zullen er ongetwijfeld even bij blijven haperen wanneer je eenmaal de betekenis kent.”

Eerste selectie

In overleg met drie vrijwilligers die al onderzoek deden naar het lokale verzet en de Joodse slachtoffers, heeft het Archief een eerste selectie gemaakt van vijftien personen. Daarbij werd geprobeerd om de verschillende Turnhoutse verzetsgroeperingen te vertegenwoordigen. Ook voor het Joodse gezin Bialer zijn de stenen in de maak. Onder de naam staan telkens het geboortejaar, de plaats en datum van de arrestatie of internering en de plaats en datum van overlijden of, in één geval in Turnhout, van bevrijding uit de kampen.

Eén van de struikelstenen is voor het Joodse meisje Maria Bialer. Zij woonde tijdens de oorlog samen met haar vader, stiefmoeder en broer in de Korte Veldstraat 79. Op 28 juli 1942 werd het gezin geïnterneerd in Kazerne Dossin in Mechelen. Daar vertrokken ze op 4 augustus met het eerste transport naar Auschwitz. Maria werd samen met haar stiefmoeder Ilse Herz onmiddellijk na aankomst vermoord.

Ook Kamiel Van Baelen krijgt een stuikelsteen. Hij raakte als jonge leraar en auteur betrokken bij de Turnhoutse verzetsgroep BNB. Samen met zijn broer Albert werd hij in februari 1944 opgepakt en gedeporteerd. Hij stierf rond 11 april 1945 van ontbering in Dachau.

Herdenking WO II

De eerste vijftien struikelstenen worden ingehuldigd op 12 mei 2024, tijdens de herdenkingsplechtigheid van de Tweede Wereldoorlog. De stenen van de overige slachtoffers volgen in de volgende jaren. “Het Archief bereidt samen met de vrijwilligers aanvullend een brochure voor met de biografie van de vijftien mensen wier nagedachtenis we in ere willen herstellen,” besluit schepen Wittebolle. “Zo geven we hen niet alleen hun naam terug, maar ook hun hele persoonlijkheid. Een garantie om nooit te vergeten wat er is gebeurd.”

Foto's: ARA. Vreemdelingendossier nr. A311.399/ Archief Turnhout